Türkçe Yazmak

#yazmak, #yarmak, #yermek, #yaruk

#irmik, #iz, #irdelemek

#satır

Türk Dillerinde bir r-z ses değişiminden dolayı bir çok sözcüklerin birbirinden ayrı gözüken nüshaları var. Oğur/oğuz ikilisi gibi.

Aynısı ‘yazmaz’ ve ‘yarmak’ için de geçerli.

Tuncer Gülensoy *yar kökü için bildirdiği:

1. Uzunlamasına bölüp ayırmak
2. (mec) ortasından içinden geçmek
3. buğday, arpa tanelerini kırmak
4. derin yara açmak
5. yarık açmak

‘Yar’ kökünden yaruk sözü türer.

Yaruk duvarda, dağda, sırçada ve benzeri şeylerde açılan bir yarık.

Aynı zamanda ışık, aydınlık, parlaklık, parıltı anlamındadır. Uygur edebiyatında Mahayana Budizmine ait Altun Yaruk adlı Sutra kitabı bulunur

Tam adı Altun önglüg yaruk yaltrıklıg kopda kötrülmiş nom iligi (Türkçesi: Altın renkli, parlak ışıklı, en üstün sutra hükümdarı).

Bundan yarmak ve yazmak fiilllerin aynı ‘yar’ kökünü paylaştığını görüyoruz.

Köken sözlüğünden yararlanıp *yar? – morfemin nasıl değişik ağızlara yansıdığını öğreniyoruz.

Örneğin:

   OTkm – yaz

   Ggz, Azer, Karaim, Karanogay… – yaz

   Çuvaş – śir

   Karaçay Balqar – žaş

   Macarca – ír

Çuvaşça ‘şir’ sözün baş harfi moğolca ‘şiru’ ya yakınlık göstersede Macarca ír sözüyle akraba.

Bizim Türkçe Dilimizde irdelemek sözü de bu ír köküne bağlı.

Yeniden Tuncay Gülensoy

irdelemek fiilini

   *irte- aramak, bakmak

diye açıklıyor.

Bunun başka bir biçimide

   *izdä- ( < iztä )

Yani birşeyi irdelemek onun izlerinin peşine düşmektir. Bu izlerde ve iz sözünde yazının köklerini görmek gerek.

————————–

Şimdi Sümer dilindeki sar/şar ( = yazmak) önceki incelemenin ışığında en çok çuvaşça “śir” sözüne yakın olduğunu görürüz.

Bu Sümerlerin Orta Asya Türk boyların batıya göç etmiş kollarına denk düştüğüne dair bir ipucu olarak değerlendiriyoruz.

#satır – yazmak

Arapça’nın ‘satır’ sözüne bakınca bunun Akadca ‘şataru’, bunun da Sümerce ‘sar’, bunun da Orta Asya’dan gelen boyların, yani Ön Türklerin ‘yar’/’yaz’/’şir’ köklerin birer türevleri olabileceği gözümüze çarpıyor.

——————————————

NOT:

‘İrmik’ sözümüzün kökünü Tuncer Gülensoy’un yardımıyla *yir ( ~ yer, ~ yır ) diye göz önüne getirip bunun da yarmak, yirmek, çatlamak ile ilgili olduğu ve modern Türk Dilllerinde ‘yarmak’ sözün yazmak anlamı yitirildiği anlaşılıyor.

Daha eski çağlara dönük irmik ve iz sözlerin aynı kaynağın suyunu taşıdığını ağzımıza aldığımız yudumlar tattırır.

• iz, ezik, çizik, yaruk, yarmak, yirmek, irmik
• ezmek, yarmak, yermek

Kaynaklar:

Tuncer Gülensoy – Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü

Osman Nedim Tuna – Sümer ve Türk Dillerinin tarihi ilgisi le TÜRK DİLİNİN yaşı meselesi